Ήταν ο Λένιν κατά της Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης; του Κ. Καλλωνιάτη

Τρίτη, 28 Μαΐου 2013

Ήταν ο Λένιν κατά της Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης; του Κ. Καλλωνιάτη

Mια απάντηση στην iskra.gr

αναδιμοσιευση απο τό Avandi popolo 

Με δύο σχεδόν ταυτόχρονα δημοσιεύματα – το ένα του Κ. Λαπαβίτσα στην ‘Κ.Ε.’ της 26/5/13 με τίτλο ‘Η επαναφορά της Ευρωπαϊκής Αριστεράς’ όπου γίνεται αναφορά στον Λένιν για την ανάγκη μερικές φορές «να χωρίζεις τους λαούς πριν τους ενώσεις» και το άλλο του ίδιου του Β.Ι.Λένιν του 1915 με

τίτλο ‘Το σύνθημα για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης είναι λανθασμένο’ στο iskra.gr – οι υποστηρικτές της εξόδου από το

ευρώ επιχειρούν να βασίσουν στον Λένιν την πρόταση τους για έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ. 

Όμως, πριν προχωρήσουμε να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Άποψη μας είναι πως το κίνημα των εργαζομένων και ειδικότερα η αριστερά δεν πρέπει να θέτει ζήτημα επιλογής ‘μέσα ή έξω από το ευρώ’ αλλά να προωθεί ανεξάρτητα ταξικά, μεταβατικά, συνθήματα συσπείρωσης όλων των εργαζομένων πάνω στο κοινό συμφέρον της χειραφέτησης τους πέρα και πάνω από εθνικά σύνορα. Αυτό δεν σημαίνει πως η ταξική πάλη στην Ευρώπη θα πρέπει να εξελιχθεί συγχρόνως με τον ίδιο ρυθμό ώστε να έχουμε ένα πανευρωπαϊκό ξεσηκωμό και κοινωνική αλλαγή. Ασφαλώς το αρχικό πεδίο πάλης είναι το εθνικό έδαφος, αλλά η πάλη αυτή για να πετύχει πρέπει να αναπτυχθεί στον διεθνή ευρωπαϊκό ορίζοντα και ολοκληρώνεται τελικά στον παγκόσμιο στίβο.

Γι’ αυτό και η απόρριψη των πολιτικών λιτότητας, η διαγραφή μέρους του χρέους, η κρατικοποίηση των τραπεζών, ο εργατικός έλεγχος, η μείωση των ωρών εργασίας, η αύξηση των κατώτατων μισθών κλπ αποτελούν αιτήματα πάλης που θα φέρουν αναπότρεπτα την σύγκρουση με την ευρωπαϊκή αστική τάξη. Γι’ αυτό έχουμε πει πως χρειάζεται επεξεργασία σοβαρή ενός Πλάνου Α με την κατάλληλη προετοιμασία για τις συνέπειες μιας τέτοιας σύγκρουσης που πιθανόν υποχρεώσει μια ελληνική αριστερή κυβέρνηση σε υποχρεωτική έξοδο της χώρας από την Ευρωζώνη και που μόνη ικανή να αποτρέψει είναι η έγκαιρη συγκρότηση γερών διεθνιστικών συμμαχιών με την οργανωμένη εργατική δύναμη των άλλων χωρών-μελών. Αλλά χρειάζεται και η επεξεργασία ενός Πλάνου Β για κάθε ενδεχόμενο (κάτι που έχει υποτιμήσει η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ θεωρώντας σκέτη μπλόφα τις ευρωπαϊκές απειλές περί εξόδου). 

Όμως, είναι άλλο πράγμα να δίνεις την μάχη της επιβίωσης και της σοσιαλιστικής αλλαγής με αιτήματα που συσπειρώνουν την εργατική τάξη όλης της Ευρώπης σε μία προοπτική διεθνιστικού αγώνα – πράγμα που εξυπηρετεί το σύνθημα για τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Πολιτείες της Ευρώπης – κι άλλο να δίνεις εξαρχής μία ηττοπαθή προοπτική επιστροφής στο εθνικό κράτος και νόμισμα με μία, ακόμη χειρότερα, μικροαστική κεϋνσιανή πολιτική διαχείρισης της οικονομίας σε βάρος των εργαζομένων της χώρας (αυτοί θα πληρώσουν το κόστος της υποτίμησης της δραχμής και του εμπορικού αποκλεισμού της χώρας). 

Με αυτά κατά νου, ας δούμε τώρα πόσο ισχύουν οι ισχυρισμοί για την λενινιστική απόρριψη του συνθήματος των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. 

Το σύνθημα «Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης» υιοθετήθηκε από την 3η Διεθνή πριν την επικράτηση του Σταλινισμού, κάτι που προκύπτει από το βιβλίο του Τρότσκι «Η 3η Διεθνής μετά τον Λένιν» (1928) και συγκεκριμένα από το 3ο κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο στο εν λόγω σύνθημα (βλ παρακάτω από σ. 30 ελληνικής έκδοσης ‘Αλλαγή’ 1979): 

‘Τίποτε δεν μπορεί να δικαιολογήσει την εξάλειψη, από το καινούριο Σχέδιο Προγράμματος, του συνθήματος των Ενωμένων Σοβιετικών Πολιτειών της Ευρώπης, που είχε ήδη υιοθετηθεί από την Κομμουνιστική Διεθνή το 1923, ύστερα από μια αρκετά μακρόχρονη εσωτερική πάλη[5]. Ή μήπως οι συγγραφείς θέλουν να «επανέλθουν» στη στάση που κράτησε ο Λένιν στα 1915 απέναντι σ’ αυτό το ζήτημα; Μα γι’ αυτό πρέπει να το καταλάβουμε καλά[6]. 

Όπως καθένας ξέρει, στην πρώτη περίοδο του πολέμου, ο Λένιν δίσταζε να χρησιμοποιήσει αυτό το σύνθημα. Αρχικά πέρασε στις θέσεις του «Σοσιαλδημοκράτη», (το κεντρικό όργανο του Κόμματος εκείνη την εποχή), σε συνέχεια ο Λένιν το απόρριψε. Αυτό μονάχα, δείχνει ότι δεν το απόκρουε γενικά για λόγους αρχής, μα θα έπρεπε να το κρίνει αυστηρά από την άποψη της τακτικής. Ότι ζύγιζε τις θετικές και τις αρνητικές πλευρές του αντικρίζοντας το από τη σκοπιά του δοσμένου σταδίου. Είναι περιττό να πούμε πως ο Λένιν δεν δεχόταν ότι οι καπιταλιστικές Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης μπορούσαν να γίνουν πραγματικότητα. Κι εγώ αντιμετώπιζα τα πράγματα με τον ίδιο τρόπο, αφού προωθούσα το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών αποκλειστικά σαν μορφή του μελλοντικού κράτους της δικτατορίας του προλεταριάτου στην Ευρώπη. 

Έγραφα:

«Η σχετικά πλήρης οικονομική ένωση της Ευρώπης από τα πάνω, που θα ήταν το αποτέλεσμα μιας συμμαχίας ανάμεσα στις καπιταλιστικές κυβερνήσεις, είναι μια ουτοπία. Έτσι τα πράγματα δεν μπορούν να πάνε πιο μακριά από επιμέρους συμβιβασμούς και ημίμετρα. Κατά συνέπεια η ίδια η οικονομική ένωση της Ευρώπης, που υπόσχεται τεράστια πλεονεκτήματα στους παραγωγούς και τους καταναλωτές, όπως και στην ανάπτυξη γενικά της κουλτούρας, γίνεται το επαναστατικό καθήκον του ευρωπαϊκού προλεταριάτου που παλεύει ενάντια στον ιμπεριαλιστικό προτεξιονισμό και το όργανό του το μιλιταρισμό», (Λεόν Τρότσκι: «Πρόγραμμα Ειρήνης», τόμ. 3ος, μέρ. Ι, σελ. 85). 

Και πιο κάτω: 

«Οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης αποτελούν πριν απ’ όλα μια μορφή, τη μοναδική μορφή που θα μπορούσε κανείς να κατανοήσει, της δικτατορίας του ευρωπαϊκού προλεταριάτου», (Λεόν Τρότσκι: «Πρόγραμμα Ειρήνης», τόμ. 3ος, μέρ. Ι, σελ. 92). 

Σ’ αυτήν όμως την περίοδο ο Λένιν έβλεπε ορισμένους κινδύνους ακόμα και σ’ αυτόν τον τρόπο παρουσίασης του ζητήματος. Δεδομένου ότι δεν είχε ακόμα αποκτηθεί η εμπειρία της δικτατορίας του προλεταριάτου σε μια μόνη χώρα, κι ότι έλλειπε η θεωρητική σαφήνεια σ’ ότι αφορά αυτό το ζήτημα, ακόμα και από την αριστερή πτέρυγα της τότε Σοσιαλδημοκρατίας, το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης μπορούσε να γεννήσει μια αντίληψη σύμφωνα με την οποία η προλεταριακή επανάσταση θα έπρεπε να αρχίσει ταυτόχρονα το λιγότερο πάνω σ’ ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Απέναντι σ’ αυτόν ακριβώς τον κίνδυνο ο Λένιν μας καθιστούσε προσεκτικούς. Πάνω όμως σ’ αυτό το ζήτημα δεν είχα ούτε μια σκιά διαφωνίας με τον Λένιν. 

Έγραφα από τότε: 

«Το ότι καμιά χώρα δεν πρέπει “να περιμένει” τις άλλες στην πάλη της, αυτό είναι μια στοιχειώδης σκέψη, που είναι χρήσιμο και αναγκαίο να την επαναλαβαίνουμε, για να μην μπορεί κανείς να αντικαταστήσει την ιδέα της παράλληλης διεθνιστικής δράσης με την ιδέα της διεθνιστικής αδράνειας μέσα στη συμμαχία. Χωρίς να περιμένουμε τους άλλους, αρχίζουμε και συνεχίζουμε την πάλη πάνω στο εθνικό έδαφος έχοντας την πλήρη βεβαιότητα ότι η πρωτοβουλία μας θα δώσει μιαν έξαρση στην πάλη των άλλων χωρών», (Λεόν Τρότσκι: Το 1917, τόμ. 3ος, μέρ. Ι, σελ. 90).’ 

Ο Τρότσκι αναφέρει και δεύτερη φορά πως το σύνθημα είχε υιοθετηθεί από την 3η Διεθνή το 1923 λίγο παρακάτω (σ. 34, ίδιο κεφάλαιο) 

‘Μπορεί να αποδειχτεί και με άλλα αποσπάσματα πως η διαφωνία του 1915 με τον Λένιν ανήκε αυστηρά στον τομέα της τακτικής και είχε από την ίδια τη φύση της έναν προσωρινό χαρακτήρα. Μα η πορεία που ακολούθησαν τα γεγονότα είναι η καλύτερη απόδειξη: το 1923, η Κομμουνιστική Διεθνής υιοθέτησε το αμφισβητούμενο σύνθημα. Αν το 1915 δεν γινόταν δεκτό για λόγους αρχής, όπως προσπαθούν να εξηγήσουν τώρα οι συγγραφείς του Σχεδίου Προγράμματος, η Κομμουνιστική Διεθνής δεν θα μπορούσε να το υιοθετήσει οκτώ χρόνια αργότερα. Πιστεύουμε πως ο νόμος της ανισόμερης εξέλιξης δεν έπαψε να λειτουργεί στο μικρό αυτό χρονικό διάστημα.’ 

Αναλυτικά όλο το βιβλίο (δύο τόμοι) του Τρότσκι εδώ: 

http://www.marxistbooks.gr/diethnis3_a.htm

Να υποθέσω ότι οι υποστηρικτές της ‘εξόδου από το ευρώ’ δεν το γνωρίζανε ή ότι θεωρούν τον Τρότσκι πλαστογράφο της ιστορίας ; Δεν νομίζω πως ισχύει τουλάχιστον το δεύτερο, γιατί αυτό θα τους κατέτασσε σε μία καθαρά σταλινική προσέγγιση κι αντίληψη για τα πράγματα που δεν πιστεύω ότι έχουν. 

Θα πρέπει, ωστόσο, να υπενθυμίσω πως το άρθρο του Λένιν του 2015 ήταν αυτό πάνω στο οποίο βασίσθηκε ο Στάλιν στην 7η Ολομέλεια της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς για να πει: «Το ζήτημα της οικοδόμησης της σοσιαλιστικής οικονομίας σε μία μόνη χώρα τέθηκε για πρώτη φορά στο Κόμμα από τον Λένιν το 1915» συνδέοντας έτσι το κείμενο του Λένιν με τη σταλινική θεωρία του σοσιαλισμού σε μία μόνη χώρα. 

Και ενώ τρέφω απεριόριστο σεβασμό και εκτίμηση στο έργο και τη σκέψη του Λένιν, δεν μπορώ παρά να ρωτήσω και εγώ με τη σειρά μου: Που είναι η δική σας ανεξάρτητη κρίση ; Επειδή ο Λένιν εναντιώθηκε στο σύνθημα το 2015 σημαίνει αυτό ότι η άποψη του ήταν απαραιτήτως και η σωστή ; Σημαίνει ότι αποτελεί αιώνια αλήθεια ; Που πήγε η λενινιστική προσέγγιση περί της συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης ; Είναι δυνατόν το σύνθημα να μην έκανε για τη συγκεκριμένη περίοδο, αλλά να έκανε για μία άλλη ; Πως εξηγείτε ότι ο Τρότσκι συνέχισε να υπερασπίζεται το σύνθημα αυτό σταθερά μετά το 2015 παρά την αντίθεση του Λένιν, χωρίς αυτό να τους εμποδίσει στον κοινό επαναστατικό αγώνα ; 

Επαναλαμβάνω, λοιπόν, πως για τον Λένιν το ζητούμενο με το κείμενό του 2015 ήταν να καταργήσει το σύνθημα για να διακόψει οριστικά κάθε περιθώριο ρεφορμιστικής και πατσιφιστικής παρερμηνείας του στη νέα ιμπεριαλιστική περίοδο των πολέμων που θα μπορούσε να παραπλανήσει το εργατικό κίνημα σε σοσιαλσωβινιστική κατεύθυνση. 

Αυτό που προφανώς αγνοούν οι υποστηρικτές της ‘εξόδου’, είναι πως ένα χρόνο πριν, τον Οκτώβριο του 2014, ήταν ο ίδιος ο Λένιν που μέσα από το Μανιφέστο της Κεντρικής Επιτροπής του Μπολσεβίκικου κόμματος είχε υπερασπισθεί το σύνθημα των ‘Ενωμένων Δημοκρατικών Πολιτειών της Ευρώπης’ ενάντια σε μία Ευρώπη υπό το σκήπτρο των τριών μοναρχιών (Αυστρίας, Πρωσίας, Ρωσίας). Το σύνθημα δηλαδή ήταν αρχικά υιοθετημένο από τους μπολσεβίκους. Ο Λένιν άλλαξε γνώμη το 2015 γιατί έκρινε πως έπρεπε να έλθει σε ρήξη με την καουτσκική αντίληψη. Το ερώτημα είναι γιατί δεν αποδέχθηκε το νέο ταξικό περιεχόμενο που έδινε ο Τρότσκι στο σύνθημα και το οποίο αργότερα δέχθηκε η Διεθνής. 

Σταματώ εδώ αν και πολλά μπορούν ακόμη να ειπωθούν τόσο για το σύνθημα όσο και για τις θέσεις των Λένιν-Τρότσκι επ’ αυτού. Δύο μόνο παρατηρήσεις. Σήμερα η ΕΕ δεν είναι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης ούτε καν με τη σοσιαλδημοκρατική αντίληψη του Κάουτσκι. Στο ερώτημα αν μπορεί να γίνουν, η απάντηση είναι ανοιχτή σύμφωνα με τον ευφυή Λένιν: «είτε είναι αδύνατη (η καπιταλιστική ευρωπαϊκή ενοποίηση) είτε θα είναι αντιδραστική» δήλωσε. Με άλλα λόγια, ο Λένιν δεν απέκλειε θεωρητικά το ενδεχόμενο αυτό, όμως θύμιζε τον αντιδραστικό χαρακτήρα μιας καπιταλιστικής ενοποίησης. Και πολύ καλά έκανε. 

Όπως πολύ καλά έκανε και ο Μαρξ όταν απαντώντας στο ψευτοδίλημμα ‘ελεύθερο εμπόριο ή προστατευτισμός’ τόνιζε με έμφαση: "Αλλά, σε γενικές γραμμές, το σύστημα προστασίας των ημερών μας είναι συντηρητικό, ενώ το σύστημα ελεύθερου εμπορίου είναι καταστροφικό. Διασπά παλιές εθνότητες και εξωθεί τον ανταγωνισμό του προλεταριάτου και της αστικής τάξης στο πιο ακραίο του σημείο. Με μια λέξη, το σύστημα ελεύθερου εμπορίου επιταχύνει την κοινωνική επανάσταση. Είναι με αυτή την επαναστατική έννοια και μόνο, κύριοι, που ψηφίζω υπέρ του ελεύθερου εμπορίου. " 

Φίλοι Λέφτηδες, το ζήτημα δεν είναι αν λέμε ναι στις ‘Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης’ χωρίς να προσθέτουμε τον όρο ‘σοσιαλιστικές’ ή ‘σοβιετικές’. Το ζήτημα είναι αν το σύνθημα είναι ώριμο στη συνείδηση του κόσμου και εάν τα αιτήματα με τα οποία συνοδεύουμε το σύνθημα αυτό (πχ διαγραφή χρεών κατά 2/3 σε όλες τις προβληματικές χώρες της περιφέρειας, μείωση εργάσιμου χρόνου χωρίς μείωση μισθών για απορρόφηση της ανεργίας, εκδημοκρατισμός όλων των βαθμίδων της νέας πολιτικά ενοποιημένης Ευρώπης, αποστρατιωτικοποίηση κλπ) διευρύνουν τη συνείδηση αυτή και είναι αιτήματα ανεκτά από το αστικό καθεστώς ή όχι. Γιατί αυτή είναι η έννοια του μεταβατικού αιτήματος. Να ξεκινάς από την αστική μεταρρυθμιστική πραγματικότητα και λογαριάζοντας τα περιθώρια εξέλιξής της να θέτεις τον πήχη εκεί που μόνον ο σοσιαλισμός μπορεί να φθάσει. Κάνοντας πάντα ένα βήμα παραπάνω από το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται η συνείδηση των δημοκρατών μικροαστών. 

Ασφαλώς και δεν θέλω μία νεοφιλελεύθερη, αυταρχική Ευρώπη του κεφαλαίου, ή έναν νέο Ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό. Ασφαλώς και ο στόχος είναι οι Ενωμένες Σοσιαλιστικές Πολιτείες της Ευρώπης και στη συνέχεια όλου του κόσμου. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι όμως μία αλληλέγγυα ευρωπαϊκή εργατική τάξη που να μπορεί να παλέψει για τη δημοκρατία και τον σοσιαλισμό βάζοντας συγχρόνως φρένο στην αμερικανική ηγεμονία και επιθετικότητα. Αυτή η νέα επαναστατική δύναμη θα ξεπροβάλλει από το αστικό αντιδραστικό ευρωπαϊκό κουκούλι. Δεν νομίζω πως γίνεται διαφορετικά. 

Όπως είπε και ο Μαρξ είναι το εμπόδιο του ελεύθερου εμπορίου (βλ ΕΕ) που ωθεί στην επανάσταση. Και το εμπόδιο πρέπει να υπερπηδηθεί, όχι να αποφευχθεί με αλλαγή πορείας...